چه کسانی عضو کمیته تطبیق برجام هستند و کدامشان حق رای دارند؟
روند مذاکرات به ویژه در خصوص مسائل دشوار و فنی مذاکرات وین به پایان رسیده و به گفته طرفین، به نقطه تصمیم‌گیری پایتخت‌ها رسیده‌ایم. در ایران نیز کمیته تطبیق برجام تشکیل شده تا مفاد مذاکره با قانون مصوب مجلس درباره برجامف مقایسه کند. تصمیم نهایی در کمیته تطبیق برجام چگونه اتخاذ می‌شود ؟
این مسلم است که مقامات کشورمان، هیچ توافقی را که تامین کننده منافع ملت ایران نباشد، نخواهد پذیرفت . از ابتدا هم هدف از مذاکرات وین، موضوع بازگشت آمریکا به برجام از طریق لغو تحریمها و بعد از آن اجرای کامل برجام از سوی همه طرف‌ها بوده است.
چرایی تشکیل کمیته بررسی و تطبیق متن نهایی توافق ایران و مذاکره کنندگان وین با منافع ملی نیز به همین مسئله برمی‌گردد. منطق پیشنهاددهندگان شکل‌گیری این کمیته اجماع میان ارکان مختلف تصمیم‌گیر و مجری در نظام عنوان شده و آن‌ها تاکید کردند که برای وجود این اتحاد و هم افزایی تشکیل این کمیته یک ضروری است.
حال اولین سوالی که در مورد این کمیته وجود دارد سازوکار آن در روند تصمیم گیری است.
کمیته بررسی و تطبیق
این کمتیه به دنبال تصویب قانون مصوب مجلس یازدهم مبنی بر "اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران" شکل گرفت.
اگرچه در آن زمان حسن روحانی مخالفت خود را با تصویب این قانون اعلام کرد و دلیل این مخالفت را مشکلات ناشی از آن برای تعاملات دیپلماتیک خواند اما فشار از سوی مخالفان سیاسی دولت در نهایت منجر به تصویب قانون مذکور شد و دولت هم گفت حتما آن را اجرا می‌کند.
با شروع دور جدیدی از مذاکرات برای احیای برجام، کمیته‌ای تشکیل شد. این کمیته، یک کمیته «میان بخشی» است که وظیفه آن، تطبیق مذاکرات با قانون مصوب مجلس است. این امر به نوعی به آن معناست که تصمیمات نهایی در زمینه گفتگوهای برجامی براساس گزارشات این کمیته گرفته خواهد شد.
در واقع این کمیته متن نهایی توافق وین را با قانون اقدام راهبردی لغو تحریمها و همچنین سیاست "حرف قطعی" تطبیق دهد.
سیاست حرف قطعی شامل سه رکن کلی می‌شود که عبارت است از: 1 - به لحاظ زمانی آمریکا باید ابتدا اقدام به رفع تحریمها کند2 - به لحاظ محتوایی رفع تحریمها شامل همه تحریم‌های وضع شده در دوران ترامپ شود 3 - لغو تحریم‌های آمریکا مورد راستی آزمایی قرار گیرد.
پس از اعلام نظر این کمیته، در نهایت شورای عالی امنیت ملی در ارتباط با تایید محتوای مذاکرات، توقف مذاکرات یا تغییر تیم مذاکرات تصمیم خود را اعلام می‌کند.
چه کسانی عضو کمیته تطبیق هستند؟
پیشنهاد تشکیل این کمیته از سوی شورای عالی امنیت ملی عنوان و پس از موافقت مقام معظم رهبری این کمیته شکل گرفت. در آن زمان شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این باره گفت: در این کمیته نمایندگانی از سوی شورای عالی امنیت ملی، مجلس و دولت حضور دارند.
علی شمخانی از طرف شورا عالی امنیت ملی، عبدالرضا مصری عضو هیات رئیسه مجلس و وحید جلال زاده رئیس کمیسیون امنیت ملی از طرف مجلس علی اکبر صالحی و عباس عراقچی به نمایندگی از دولت برای حضور در این کمیته معرفی شدند.
همچنین به دنبال برگزاری انتخابات ریاست جمهوری 1400، دو نماینده از تیم ابراهیم رئیسی، یعنی سید علی حسینی تاش معاون راهبردی شورای عالی امنیت ملی و علی باقری معاون سابق دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در این کمیته حاضر میشوند. همچنین مجتبی ذالنوری که در سال اول مجلس یازدهم یعنی تا یک ماه قبل، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بود نیز، در این جلسه شرکت دارد.
در آن زمان برخی از کارشناسان سیاسی تشکیل این کمیته را نشانگر جدی بودن مسئله وین و توافق قریب الوقوع احتمالی عنوان کردند.
نظر کارشناسان
با تشکیل این کمیته نظرات مختلفی از سوی کارشناسان در مورد آن ابراز شد. علی نعمت‌اللهی سفیر سابق ایران در سوئیس و برزیل با اشاره به اینکه تشکیل این کمیته مانع از اعتراض نمایندگان مجلس و شورای عالی امنیت به روند مذاکرات می‌شود، اظهار داشت: فردی که در حال مذاکره در وین است مرتب با مسائل مختلف روبه رو می‌شود، باید فردی مورد اعتماد با تخصص لازم باشد که بتواند خودش در آنجا تصمیم‌گیری کند، اگر این کار بخواهد در تهران انجام شود، مرتب مجبور است این موضوع را به اینجا منعکس کند و این رفت و آمدها کار را مشکل می‌کند که به نتیجه رساندن و نهایی شدن متن توافق را غیر ممکن می‌کند.
وی افزود: اعضای این کمیته شاهد مباحث و استدلال‌های مطرح شده در وین نیستند و در این شرایط به نتیجه رسیدن و توافق بسیار مشکل خواهد شد.
رحیم بایزیدی مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی نیز درباره تشکیل کمیته برجام، گفت: مجلس بار‌ها اعلام کرده که توافق امضا شده باید توسط این مجلس تایید شود تا وجهه قانونی پیدا کند؛ لذا این مکانیسم طراحی شده تا نهاد‌های مهم کشور با هماهنگی یکدیگر، توافق را به تایید برسانند و ا حیانا مشکلی برای تداوم حیات برجام در دولت آینده پیش نیاید.
حق رای و آثار
در میان افرادی که عضو کمیته تطبیق هستند،برخی حق رای دارند و برخی دیگر، نه. در واقع اینگونه است که 3 تن از اعضای این جلسه یعنی دو نماینده رئیسی و همچنین ذالنوری حق رای ندارند. اما سوال این است کسانی که حق رای ندارند، آیا نظرشان بر روی این جلسات موثر نیست و کنترلی بر آن نیز ندارند؟
بسیاری بر این باورند که حضور 2 نماینده رئیسی برای آشنا شدن تیم سیاست خارجی وی با شرایط است و آن‌ها تنها به دنبال رصد اوضاع مذاکرات هستند تا فضا را به خوبی مدیریت کنند و تقریبا کار را از دولت روحانی تحویل بگیرند، اما برخی دیگر معتقدند ترکیب این کمیته به نفع اصولگرایان مخالف برجام است و بعید به نظر می‌رسد حضور این افراد به معنی تاثیر نداشتن بر شرایط تصمیم‌گیری‌ها باشد. طرف‍‌های غربی نیز اعلام کرده‌اند در بسیاری از مباحث به توافق رسیده‌اند و حالا منتظر نظرات دولت آتی هستند، که این امر نیز نشان از تاثیر حضور این افراد دارد.
