روایت سکانس حذف‌شده «روز واقعه»
احمد طالبی‌نژاد منتقد و پژوهشگر سینما ضمن اشاره به برخی موانع در مسیر تولید فیلم‌های عاشورایی در سینمای ایران، «روز واقعه» را همچنان کامل‌ترین و تأثیرگذارترین تجربه در این حوزه توصیف کرد.
به گزارش جهان مانا، احمد طالبی‌نژاد منتقد، نویسنده و کارگردان در گفتگو با مهر درباره سینمای مذهبی و مشکلات تولید در این حوزه گفت: اینکه چرا فیلم‌های مذهبی با موضوعاتی همچون واقعه عاشورا در کشور ساخته نمی‌شود، دلایل مختلفی دارد. مهم‌تر از همه اینکه مدیران تمایلی به تولید این نوع از فیلم‌ها ندارند و از سویی دیگر سینماگران نیز به دلیل سخت بودن این نوع از پروژه‌ها، انگیزه‌ای برای به ساخت این آثار ندارند.
وی بیان کرد: البته این را هم باید گفت که متاسفانه در مواردی فقدان اعتقاد واقعی و ریاکاری است که باعث ساخته نشدن آثار تأثیرگذار در این زمینه می‌شود. در دهه ۶۰ بهرام بیضایی فیلمنامه «روز واقعه» را نوشت و از آن دوران تا امروز همچنان می‌توان این فیلم را کامل‌ترین، بهترین و گویاترین فیلمنامه و یا اثر هنری دانست که درباره عاشورا نوشته شده است.
این منتقد سینما توضیح داد: فیلمنامه این فیلم یک اثر بسیار متفاوت در سینمای ایران است، فضاسازی و شخصیت‌پردازی در این فیلمنامه به درستی انجام شده است و به خوبی شرایط را توضیح می‌دهد، این در حالی است که در سینما نمی‌توان شخصیت ائمه را به تصویر کشید، به همین دلیل این فیلمنامه به گونه‌ای نوشته شده است که داستان آن ساعاتی بعد از حضور امام حسین (ع) در مکان‌های مختلف تا کربلا را به تصویر می‌کشد.
وی با اشاره به خط داستانی «روز واقعه» تاکید کرد: شبلی جوانی نصرانی است که هر جا می‌رود عده‌ای می‌گویند که امام (ع) اینجا بوده و رفته است، به این ترتیب شبلی گام به گام می‌رود تا به صحرای کربلا می‌رسد و این نوع روایت در داستان‌پردازی تمهید بسیار خوبی برای پرهیز از حساسیت‌هایی است که برای ساخت چنین آثاری وجود دارد.
لحن فیلمساز نباید عقب‌تر از روضه‌خوان‌ها باشد
طالبی‌نژاد درباره فیلم سینمایی «رستاخیز» گفت: فیلم «رستاخیز» آقای محمدرضا درویش را ندیده‌ام اما می‌گفتند علی‌رغم این همه هزینه و امکانات عرضه شده از نظر تاثیرگذاری قدرت «روز واقعه» را ندارد، می‌خواهم این را بگویم وقتی فیلمسازی سراغ سوژه‌هایی از این دست می‌رود باید به گونه‌ای عمل کند که لحن و بیان آن از لحن و بیان روضه خوان‌ها عقب‌تر نباشد.
متاسفانه آن طور که به نظر می‌رسد، نمی‌توان راه‌حلی برای مشکل تولید فیلم‌های مذهبی پیدا کرد؛ باید ضرورت تولید این نوع از فیلم‌ها در ذهن مخاطب شکل بگیرد تا سینماگران سراغ آن بروند، اگر قرار بود فیلم‌هایی از این دست با پول ساخته شود، تا امروز فیلم‌های بسیاری تولید شده بودوی توضیح داد: روضه خوان‌ها با تکنیک‌هایی که بلد هستند مخاطب معمولی خود را به گریه می‌اندازند، فیلمساز نیز باید چنین قدرتی داشته باشد تا بتواند مخاطب خود را تحت‌تاثیر قرار دهد. فیلمنامه «روز واقعه» هم مخاطب را به درستی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، حتی من نیز به‌عنوان یک مخاطب زمانی که این فیلمنامه را می‌خواندم چشمانم پر از اشک می‌شد.
این منتقد سینما ادامه داد: ۲ صحنه از این فیلمنامه بود که آن زمان من را بسیار تحت‌تاثیر قرار داد اما بعدها در هنگام ساخت حذف شد. از جمله این صحنه‌ها می‌توان به سکانس ظهر عاشورا اشاره کرد. زمانی که شبلی شخصیت اصلی فیلم به صحرای کربلا می‌رسد، می‌بیند خیمه‌ها و نخلستان‌ها سوخته‌اند و یک زن فریادکشان از نخلستان سوخته بیرون می‌آید. شبلی به زن نزدیک می‌شود و می‌پرسد که تیر خورده‌ای و زن می‌گوید تیر نخورده‌ام، ۲ روز است که فرزندم اصغر را از من گرفته‌اند و شیر در سینه‌هایم ماسیده است. زمانی که این بخش از فیلمنامه را خواندم اشک از چشمانم جاری شد و فکر می‌کنم که هیچ روضه خوانی نمی‌تواند ماجرای حضرت علی اصغر (ع) را به این زیبایی و شیوایی بیان کند.
وی بیان کرد: متاسفانه آن طور که به نظر می‌رسد، نمی‌توان راه‌حلی برای مشکل تولید فیلم‌های مذهبی پیدا کرد و باید منتظر باشیم تا به شکل طبیعی این اتفاق بیفتد. باید ضرورت تولید این نوع از فیلم‌ها در ذهن مخاطب شکل بگیرد تا سینماگران سراغ آن بروند، اگر قرار بود فیلم‌هایی از این دست با پول ساخته شود، تا امروز فیلم‌های بسیاری در این زمینه تولید شده بود.
برای خلق فیلم مذهبی «اعتقاد و باور» لازم است
طالبی‌نژاد گفت: این را نباید فراموش کرد که برای ساخت فیلم‌های مذهبی باید به حرفی که می‌زنید اعتقاد و باور داشته باشید. هنوز هم تا زمانی که اثری هم سنگ «روز واقعه» خلق نشود ما چشم انتظار می‌مانیم. واقعیت این است که باید منتظر باشیم که یک اتفاق این گونه در سینمای ایران رخ دهد در غیر این صورت تنها با سرمایه گذاری و یا مشارکت اثر هنری به‌وجود نمی‌آید. اثر هنری از دل هنرمند می‌جوشد و بیرون می‌آید.
طالبی‌نژاد که پژوهش‌هایی در حوزه مستندهای عاشورایی داشته است، در ادامه بیان کرد: در حوزه مستندهای مذهبی نیز فیلم‌های بسیاری ساخته شده است، دو کتاب نوشته‌ام با نام‌های «تراژدی، تعزیه، سینما» و دیگری «واقعه در قاب» که به گونه‌ای فرهنگ فیلم‌های مستند، سینمایی و سریال‌هایی که درباره عاشورا ساخته شده در آن گردآوری شده است. این کتاب‌ها توسط مرکز گسترش سینمای مستند منتشر شده و در قالب آن فرهنگی از سینمای مستند ارائه داده‌ام.
وی توضیح داد: در این آثار، به این مساله اشاره می‌شود که از نظر کمی فیلم‌های زیادی در حوزه عاشورا ساخته شده، اما از نظر کیفی هنوز فیلم مستندی همتای «اربعین» ناصر تقوایی ندیده‌ام که بتواند آن اندازه تاثیرگذار و موفق باشد، این مستند درباره اربعین حسینی در شهر بوشهر است. البته این را باید بگویم که کم و بیش فیلم‌های موفقی در این زمینه طی نیم قرن گذشته ساخته شده‌اند، اما واقعیت این است که کمتر فیلمی را دیده‌ام که بتواند آن حس درونی واقعه کربلا را بیان کند.
این نویسنده گفت: تاکیدی که در فیلم «اربعین» می‌شود مقوله تشنگی و عطش است و آن چیزی است که کمتر در آثار دیگر در حوزه مستند دیده‌ام. فیلم‌های مستند زیادی در حوزه عاشورا ساخته شده است اما اینکه چرا فیلم‌های ماندگار در این حوزه تولید نشده است، دلایل زیادی وجود دارد.
طالبی‌نژاد بیان کرد: کسانی که می‌خواهند در حوزه عاشورا فیلم بسازند مانند دیگر حوزه‌های فیلمسازی باید خلاق و هنرمند باشند و به جای اینکه با زور تکنیک کارهایی بکنند تا مخاطب را جذب کنند، باید بدانند چه کارهایی باید بکنند که اثرشان در ذهن و دل مخاطب تاثیرگذار باشد. معتقدم باید در این زمینه به دنبال زبان ویژه باشد.
وی توضیح داد: به عنوان مثال در مستند «اربعین» دیالوگ هم وجود ندارد و هرچه هست صدای زمینه است و همین مساله توانسته روی مخاطب تاثیرگذار باشد، البته این را باید بگویم که نسخه‌ای از این مستند وجود دارد که با نریشنی با صدای احمد شاملو ساخته شده اما گویا بعدها کارگردان تصمیم می‌گیرد که نریشن را بردارد چرا که احساس کرده است این نریشن اضافه است و خود فیلم به اندازه کافی گویا است.
طالبی‌نژاد در پایان گفت: اینکه برای ساخت یک اثر مذهبی به زبان ویژه برسید بسیار مهم است و متاسفانه در بخش عمده‌ای از فیلم‌هایی که با موضوع مذهبی ساخته شده اصالت و صراحت ندارد.
