اروپایی ها چرا از تعلل امریکا در بازگشت به برجام نگرانند؟

دولت بایدن درخواست های اروپا برای رفع برخی تحریم ها در نخستین هفته های شروع به کارش را رد کرد. به همین دلیل اروپایی ها نگران شدند که پس از آنهمه تقلا برای نجات توافق کارساز هسته ای از دست ترامپ، دولت تازه آمریکا هم با حذر، تاخیر و بی عملی اش، آینده این توافق را به خطر می اندازد.

کالوم لنیچ COLUM LYNCH در مجله فارین پالیسی می نویسد:

1. تدبیر اروپا این بود که بایدن با برداشتن سریع شماری از تحریم ها، همچنان می تواند بخشی از تدابیری را که ترامپ وضع کرده بود، بعنوان اهرمی علیه ایران نگه دارد تا بر سر مسایلی که مورد نگرانی همه طرف هاست، به پیشرفت دست یابد بویژه در زمینه برنامه موشک های بالستیک و حمایت ایران از شبه نظامیان منطقه ای.

2. گرارد آراود Gérard Araud، دیپلمات پیشین فرانسه در آمریکا و سازمان ملل که در گفتگوهای هسته ای با ایران هم مشارکت داشته، می گوید: "سفارش اروپا به آمریکایی ها این بود که این کار را سریع و فوری انجام دهید چرا که همه نشانه ها حاکی از آن است که طرف ایرانی بلافاصله به پایبندی بازخواهد گشت. بهترین راه این بود که آمریکا با یک فرمان اجرایی، به توافق هسته ای باز می گشت، آنها این کار را نکردند."

3. آراود می افزاید که چالشِ رسیدن به یک توافق، چه بسا دشوار شود چرا که در داخل آمریکا، مخالفت فزاینده ای با توافقی وجود دارد که دست ایران را از نظر مالی باز می کند و هیچ محدودیتی هم بر برنامه موشک های بالستیک و حمایت ایران از شبه نظامیان وضع نمی کند. "این، کار را پیچیده می کند، ممکن است ماهها به طول انجامد و چه بسا شکست بخورد."

4. علی واعظ از گروه بین المللی بحران، می گوید که به اروپایی ها گفته شد که بایدن نمی خواهد هیچ گام یکجانبه ای به سمت ایران بر دارد. دلیل اینکه اروپا انتظار داشت دولت بایدن گام های فوری ای بردارد این بود که خود بایدن مکررا چنین وعده ای را داده بود. اما اروپایی ها دریافتند که بایدن به آن سرعتی که در دوره کارزار انتخاباتی اش گفته بود، حرکت نخواهد کرد و بنابراین نگران شدند که پس از آنهمه تقلایی که برای نجات توافق کارساز هسته ای از دست ترامپ انجام دادند، دولت تازه آمریکا هم با حذر، تاخیر و بی عملی اش، آینده این توافق را به خطر می اندازد.

5. الی گرانمایه از شورای اروپایی روابط خارجی می گوید: "پس از چهارسال تلاش برای سرپا نگه داشتن برجام در دوران ترامپ، اروپایی ها بر این امیدند که این توافق در دولت بایدن از هم نپاشد. چنین رخدادی یک کنایه تراژیک را در خود دارد."

6. در این یکی دو ماه، کاخ سفید در برابر درخواست های مکرر اروپا برای برداشتن تحریم از کالاهای بشردوستانه و نیز آزاد کردن منابع ارزی ایران در بانک های خارجی بعنوان تدابیری اعتمادساز، مقاومت به خرج داده است… ایران هم به نوبه خود از مشارکت در گفتگو با امضاکنندگان برجام و آمریکا برای رفع تحریم ها خودداری کرده و دو طرف در یک بن بست گیر افتاده اند.

7. یک مقام ارشد دولت بایدن می گوید که اروپایی ها، هیچ گاه پیشنهاد ندادند که آمریکا به همه تعهدات برجامی اش برگردد بدون اینکه ایران گام متقابلی بردارد و حتی چین و روسیه هم به نوعی بازگشت هماهنگ به تعهدات دو طرف، چشم داشتند. این مقام ارشد آمریکایی می افزاید: اما این "درست است که برخی اروپایی ها احساس کردند که ما باید گام های اولیه را برداریم. اروپایی ها، روس ها، چینی ها همه بر این باور بودند که نخست آمریکا از توافق خارج شد و اکنون هم باید گام های نخست بازگشت را بردارد. برخی اروپایی ها بر این باور بودند که اینچنین گام هایی می تواند فضا را عوض کند. البته ممکن بود مفید باشد و شاید هم نه. چیزی که ما به اروپایی ها منتقل کردیم این بود که حاضریم برخی گام ها را برداریم اما نه یکجانبه."

8. اروپایی ها، قدرت مخالفان داخلی برجام در آمریکا از هر دو حزب دمکرات و جمهوریخواه را دست کم گرفته بودند. مخالفتی که به نامه 41 سناتور به بایدن در این زمینه انجامید که از او خواستند همه توان دیپلماتیک و اقتصادی آمریکا برای رسیدن به توافقی فراگیرتر که دیگر مسائل عمده را هم پوشش دهد، به کار گیرد.

9. به گفته یک دستیار کنگره، پیشروهای حزب دمکرات نگرانند که کاخ سفید در برابر فشار سیاسی رابرت منندز سر خم می کند هرچند "دیدگاههای جنگ افروزانه او با چارچوب های حزب و دیدگاه اکثریت رای دهندگانی که دیپلماسی را بر جنگ ترجیح می دهند، همخوانی ندارد… این یکی از روشن ترین وعده های انتخاباتی بایدن بود. او بر بازگشت "فوری" به برجام تاکید داشت."

10. برخی ناظران می گویند ساده لوحانه است که فکر کنیم تهران در برابر واشنگتن کوتاه خواهد آمد… همان مقام ارشد آمریکایی گوشزد کرد که تهران، پس از آنکه آمریکا اعلام کرد که قصد دارد برخی تحریم های زمان ترامپ را بردارد، تصمیم گرفت که دسترسی بازرسان را محدود کند.

11. هنری راوم، یک تحلیلگر ارشد در گروه یورواسیا می گوید: "من این نگاه را قبول ندارم که اگر بایدن گام های فوری ای را بر می داشت، اتفاق خاصی رخ می داد. چه بایدن به سرعت عمل می کرد و چه نمی کرد، محافظه کاران داخل حاکمیت ایران با بازگشت به برجام به شدت مخالفت می کردند." وی بر این باور است که هرچند بعید است پیش از انتخابات ایران، دو طرف به توافقی در این زمینه برسند، اما تا پیش از پایان سال جاری میلادی، این اتفاق رخ خواهد داد.

12. مارک لیال گرانت، که پیشتر مشاور امنیت ملی بریتانیا بوده و گفتگوهای هسته ای با ایران را هدایت کرده، میگوید: "این کار هیچوقت آسان نبود. درست است که مخالفان از فرصت کافی برای بسیج نیروهای خود برخوردار بودند اما این مخالفت ها همیشه وجود داشته است. اگر آمریکایی ها ترغیب شوند که این توافقی است که باید به آن تن داد، فکر نمی کنم مخالفت دیگران در منطقه هم مشکلی بوجود آورد. این یک چالش است اما چالش لاعلاجی نیست."

13. برخی از حامیان برجام از جمله مقام های رسمی اروپایی بر این باورند که دولت بایدن باید (مسوولیت) نقش آمریکا در تضعیف این توافق را بپذیرد هرچند این آسیب توسط دولت پیشین آمریکا وارد شده باشد. علی واعظ می گوید: دولت بایدن طوری عمل می کند که انگار همه آسیبی که بر ایران وارد شده را کشوری غیر از آمریکا انجام داده است و آنها هیچ مسوولیتی در برابر اشتباهات دولت پیشین ندارند. این رویکرد، پیامدهای درازمدتی بر روابط ایران و آمریکا خواهد داشت.