افزایش ۱۵۰۰ درصدی سم آرسنیک در برنج هندی؟

به گزارش جهان مانا، یک نشریه هندی با انتشار نتایج یک تحقیق علمی نوشت: هند طی ۵۰ سال گذشته ارقام پرمحصولی از گندم و برنج را معرفی کرده است تا به امنیت غذایی برسد، اما دانشمندان در شورای تحقیقات کشاورزی این کشور برای اولین‌بار مطالعاتی به‌روی ارزش غذایی این غلات جدید انجام داده و به نتایجی هشداردهنده رسیده‌اند؛ غلاتی که در هند مورداستفاده قرار می‌گیرند ارزش غذایی خود را از دست داده و مملو از سموم شده‌اند، بدتر از آن، این غلات تا ۲۰۴۰ آن‌قدر بی‌خاصیت می‌شوند که بار فزاینده بیماری‌های غیرمسری در هند را سنگین‌تر خواهند کرد.

جمعیت بالایی را تصور کنید که غذایشان هیچ ارزشی از نظر تغذیه‌ای ندارد و فاقد مواد غذایی حاوی ویتامین‌های لازم برای رشد، جلوگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامت انسان است، این آینده‌ای است که دانشمندان در شورای تحقیقات کشاورزی هند برای مردم این کشور پیش‌بینی کرده‌اند.

در نوامبر ۲۰۲۳، ۱۲ دانشمند از مرکز تحقیقات کشاورزی هند و مؤسسه تغذیه این کشور مطالعاتی انجام دادند که نشان می‌دهد «انقلاب سبز» در هند، این کشور را به امنیت غذایی رسانده است، اما این کار به‌قیمت به خطر انداختن امنیت تغذیه‌ای تمام شده است. این دو مفهوم کاملاً باهم متفاوت است؛ امنیت غذایی به در دسترس بودن و استفاده از غذا برای افراد و جوامع اشاره دارد، اما امنیت تغذیه‌ای به کیفیت، تنوع و کلاً مغذّی بودن رژیم غذایی یک جامعه جهت برآوردن نیاز‌های غذایی فرد می‌پردازد. این تحقیقات نشان می‌دهند برنامه‌های اصلاح نژاد بذور در هند با تمرکز بر تولید انواع پربازده محصولاتی مانند برنج و گندم که غلات اصلی مورداستفاده در این کشور هستند، مواد مغذی آن‌ها را تغییر داده است، به‌طوری‌که اهمیت آن‌ها برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز مردم ازبین‌رفته است، به‌عبارت‌دیگر، ژنتیک این محصولات آن‌قدر تغییر کرده است که دیگر مواد غذایی را از خاک دریافت نمی‌کنند.

دانشمندان بین سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ گونه‌های زراعی یا ارقام پربازده شاخصی از برنج و گندم را که در سال‌های بعد از آغاز انقلاب سبز در ۱۹۶۷ معرفی شده بودند، پرورش دادند. ارقام گیاهی جدید، گیاهانی هستند که با ویژگی‌های خاصی پرورش داده می‌شوند. ۱۶ رقم جدید برای برنج و ۱۸ رقم برای گندم انتخاب شدند. حدود ۱۵۰۰ رقم گیاهی مختلف از گندم و برنج از دهه ۱۹۶۰ ارائه و شاخص‌ترین آن‌ها پس‌از بحث و گفتگو بین تولیدکنندگان در مؤسسات مختلف انتخاب شدند. این ارقام درنهایت به‌طور گسترده در یک دهه خاص در کشور مورد مصرف قرار گرفتند. معرفی گونه‌های جدید برای برنج در دهه ۲۰۰۰ و برای گندم در دهه ۲۰۱۰ متوقف شد. دانه‌های مورداستفاده برای این ارقام از بانک‌های ژنتیک تهیه می‌شد.

ارزیابی مواد مغذی این غلات نشان داد گندم و برنج که بیش‌از ۵۰ درصد از نیاز روزانه مردم هند به انرژی را تأمین می‌کنند، تا ۴۵ درصد از ارزش غذایی خود را طی ۵۰ سال گذشته از دست داده‌اند، بدین ترتیب خاصیت این غلات تا ۲۰۴۰ برای مصرف مردم صفر خواهد شد.

آن‌چه بیش‌از همه نگران‌کننده است این است که علاوه‌بر از دست رفتن سطح مواد مغذی در این غلات، تمرکز عوامل سمی در آن‌ها افزایش یافته است، برای مثال محتوای مواد مغذی ضروری مانند روی و آهن طی ۵۰ سال گذشته به‌ترتیب ۳۳ درصد و ۲۷ درصد در برنج و ۳۰ و ۱۹ درصد در گندم کاهش یافته است، اما سطح ماده سمی آرسنیک در برنج حدود ۱۵۰۰ درصد افزایش یافته است، به‌عبارت‌دیگر، این غلات پرمصرف نه‌تن‌ها خالی از مواد غذایی شده‌اند، بلکه برای سلامت انسان هم مضر هستند.

مواد غذایی ضروری مانند فسفر، کلسیم، سیلیکون و وانادیم نقش مهمی در تشکیل استخوان بازی می‌کنند. روی برای ایمنی، تولیدمثل و رشد عصبی اهمیت دارد و آهن ماده اصلی تشکیل هموگلوبین است. خالی شدن غذای مردم از این عناصر مهم باعث افزایش بیماری‌های مربوط به سیستم عصبی، تولیدمثل و سیستم عضلانی می‌شود، به‌علاوه، وارد شدن فلزات سمی مانند آرسنیک، کروم، باریم و استرانسیم به بدن از طریق غذا، باعث بیماری‌های جدی مثل سرطان ریه، بیماری‌های تنفسی مزمن، بیماری‌های قلبی‌عروقی، بیماری‌های پوستی و همچنین بیماری‌های کلیوی و استخوانی می‌شود. استفاده روزافزون از این غلات خالی از مواد مغذی به‌همراه کاهش مصرف غلات مفیدی مانند ذرت و ارزن، جمعیت هند را در خطر ناامنی تغذیه‌ای قرار داده است.

مطالعات مرکز تحقیقات پزشکی هند حاکی از ۲۵ درصد افزایش بیماری‌های غیرواگیردار بین مردم هند از ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۶ است. تخمین زده می‌شود یک‌سوم از ۲ میلیارد نفری که در سراسر دنیا دچار کمبود ریزمغذی‌ها هستند در هند زندگی می‌کنند. یکی از نشانه‌های کمبود ریزمغذی‌ها کوتاه‌قدی در کودکان است. در ۱۶۱ منطقه هند بیش‌از ۴۰ درصد از کودکان زیر ۵ سال از این مشکل رنج می‌برند و دانشمندان دلیل اصلی آن را کاهش ارزش غذایی در غلات پرمصرف می‌دانند.

تحقیقاتی که در ۲۰۲۳ صورت‌گرفته ادامه مطالعاتی بود که در ۲۰۲۱ برای یافتن دلیل کمبود روی و آهن در جوامع وابسته به مصرف غلات انجام شده بود. این مطالعات به‌روی ارقام پربازدهی از برنج و گندم صورت گرفت که در سال‌های پس‌از آغاز انقلاب سبز معرفی شده بودند و نتیجه آن کاهش محتوای روی و آهن در این غلات بود. دو دلیل برای این مشکل وجود دارد؛ کمبود مواد مغذی در خاک و ارقام بی‌کیفیت که نمی‌توانند مواد مغذی را در غلات پرورش دهند. طبق تحقیقات مختلفی که انجام شد، نشانه‌های چندانی از تأثیر خاک ضعیف بر کاهش محتوای مواد مغذی غلات یافت نشد، اما آزمایشات نشان داد کاهش حجم مواد معدنی در غلات با معرفی ارقام پربازده هم‌زمان بوده است، بنابراین دانشمندان به این نتیجه رسیدند که ارقام جدید گندم و برنج محتوای پایینی از روی و آهن دارند، با وجود این‌که این فلزات در خاک فراوان بوده‌اند.

دانشمندان برای درک ارتباط بین حجم مواد معدنی در غلات و کمبود آن‌ها در خاک، این محصولات را در خاک‌های آزمایشی پرورش دادند که حاوی مقادیر کافی از مواد مغذی بود، اما بررسی گونه‌های پرورش‌داده‌شده نشان داد ارقام جدید نسبت به گونه‌های قدیمی، محتوای کمتری از ۴ عنصر ضروری کلسیم، روی، آهن و مس دارند. به‌مرور زمان حجم سایر مواد مغذی مانند لیتیوم، وانادیوم، سیلیکون، نیکل، نقره و گالیوم در گونه‌های جدیدتر برنج و گندم پایین آمده است.

این بدان معناست که گیاهان نمی‌توانند مواد غذایی را از خاک بگیرند. دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند تولید گونه‌های پربازده، خاصیت ژنتیکی غلات برای به‌دست آوردن مواد معدنی را تحت تأثیر قرار داده است. تولید بالا ارزش غذایی غلات را از آن‌ها گرفته است.

سووان دپنات، از محققان مؤسسه تحقیقات و جنگل‌داری مرکزی در هند می‌گوید: «آزمایشات ما نشان می‌دهند گونه‌های جدید برنج و گندم خالی از مواد مغذی مانند روی و آهن هستند، درصورتی که این عناصر به‌وفور در خاک یافت می‌شوند».

طبق گفته روبینا خانام، از دانشمندان مؤسسه ملی تحقیقات برنج هند: «برنج یک گیاه هوشمند است که می‌تواند عوامل مضر را شناسایی کند و مانع رسیدن آن‌ها به غلات شود، این مکانیسم طبیعی در برنج ازبین رفته است».

دانشمندان هندی عقیده دارند پرورش گونه‌های پربازده غلات باعث از بین رفتن ویژگی ژنتیکی آن‌ها برای بارگیری مواد معدنی شده است.

پس‌از آغاز انقلاب سبز در هند، هدف سیر کردن جمعیت فزاینده این کشور بود که ۲۱ درصد طی ۱۰ سال افزایش یافته و در ۱۹۶۱ به ۴۳۹ میلیون نفر رسیده بود، هدف خودکفایی در تولید غذا بود، بنابراین انگیزه اصلی دانشمندان کشاورزی در هند افزایش تولید بود و در شرایطی قرار نداشتند که به سوءتغذیه افراد فکر کنند، با تمرکز بر افزایش اندازه و میزان تولید غلات ویژگی این گیاهان برای دریافت مواد مغذی از بین رفت.

تمرکز دانشمندان پس‌از ۱۹۸۰ تولید گونه‌های مقاوم در برابر آفات و بیماری‌ها و تنش‌های مختلف مانند شوری و رطوبت و خشک‌سالی بود و باز هم توجهی به مواد مغذی غلات نمی‌شد. دانشمندان هندی قبول دارند که کمّیت را به دست آورده و کیفیت را از دست داده‌اند.

اما دستکاری مداوم ژنتیکی باعث شد گونه‌های جدید سیستم دفاعی خود در برابر سموم را از دست بدهند. مواد معدنی خوب و بد در گیاه از یک طریق جذب می‌شوند، یعنی ساقه، اما طبق گفته دانشمندان، برنج یک گیاه هوشمند است و از ظرفیت ژنتیکی خود برای بررسی عناصر و تشخیص مفید و غیرمفید بودن آن برای انسان استفاده می‌کند و اجازه نمی‌دهد عناصر مضر به غلات برسند. برای مثال آرسنیک آسیبی به گیاه نمی‌زند، اما برای انسان یک ماده سمی است، بنابراین وقتی میزان آرسنیک در خاک زیاد است، برنج به‌طور خودکار اجازه انتقال این سم را از طریق ساقه نمی‌دهد یا آن را در بخش غیراستفاده‌ای از گیاه مثل واکوئل ذخیره می‌کند، این مکانیسم طبیعی برنج ازبین رفته است، به‌همین دلیل است که تجمع عناصر سمی در برنج بالاتر از گندم است.

البته این مسئله تنها مربوط به هند نمی‌شود، تحقیقات در چندین کشور نشان می‌دهد گونه‌های جدید برنج حجم مواد معدنی کمتری مانند روی، مس، آهن و منیزیم دارند.

دانشمندان هندی برای حل این مشکل تغییر رویه داده و به گونه‌های وحشی روی آورده‌اند تا دانه‌هایی مملو از مواد معدنی برای تولید ارقام جدید به‌دست آورند، اما به تولید رسیدن این گونه‌های جدید بسیار زمان‌بر است، چون به‌سختی می‌توان کشاورزان را متقاعد کرد از یک رقم جدید استفاده کنند و به‌علاوه، این دانه‌های جدید در دسترس نیستند.