پشت پرده بازگشت سوریه به اتحادیه عرب چیست؟

تحلیلگران ‌می‌گویند که تصمیم اتحادیه عرب برای پذیرش مجدد سوریه پس از ۱۲ سال دوری از آن کشور یک پیروزی نمادین مهم برای دمشق است و بخشی از یک سازماندهی مجدد منطقه‌ای بزرگتر و نشانه‌ای از کاهش نقش ایالات متحده محسوب می‌شود.

به گزارش ال پائیس، با این وجود، عضویت دوباره سوریه در اتحادیه عرب ممکن است سرازیر شدن فوری دلار‌ها به سوریه آن گونه که بشار اسد رئیس جمهور آن کشور امیدوار است را به همراه نداشته باشد. هم چنین، وضعیت تازه به احتمال زیاد تغییراتی را که همسایگان سوریه خواستار آن هستند از جمله توافق بر سر بازگشت پناهجویان سوری به کشورشان و اقداماتی برای کاهش قاچاق مواد مخدر را به همراه نخواهد داشت.

سوریه در حال بازگشت به منطقه عربی است، اما راه حلی به منظور حل مشکلات آن کشور که سال‌ها اسیر جنگ داخلی شد، در پیش رو دیده نمی‌شود. درگیری طولانی مدت و گرفتاری در بن بست از مارس ۲۰۱۱ میلادی باعث جانباختن نزدیک نیم میلیون نفر و آواره شدن نیمی از جمعیت ۲۳ میلیون نفری سوریه شده است. تلاش‌های میانجی گرانه متعددی در مورد پرونده سوریه با شکست همراه بوده اند.

اتحادیه عرب در نشست غیرعلنی روز یکشنبه در قاهره پذیرش مجدد سوریه را تایید کرد. این بدان معناست که اسد می‌تواند در اجلاس سران اتحادیه عرب در جده در عربستان سعودی در تاریخ ۱۹ مه شرکت کند و با این کار خروج او از وضعیت نابسامانی که درگیر آن است تقویت خواهد شد.

اتحادیه عرب چگونه نهادی است و چرا عضویت سوریه در آن به حالت تعلیق درآمد؟

اتحادیه عرب یک سازمان ۲۲ عضوی است که در سال ۱۹۴۵ میلادی با هدف ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای و حل اختلافات تاسیس شد. با این وجود، آن نهاد به طور گسترده‌ای فاقد قدرت و اختیارات لازم قلمداد می‌شود و مدت هاست که برای کمک به حل مناقشات به ویژه در دوران اخیر جنگ در سوریه، یمن و لیبی و شکاف دیپلماتیک تلخ بین پادشاهی‌های خلیج فارس و قطر تلاش کرده است.

اتحادیه عرب عضویت سوریه را در سال ۲۰۱۱ میلای پس از آغاز اعتراضات گسترده علیه حکومت در سوریه و برخورد حکومت با معترضان به حالت تعلیق درآورد اعتراضاتی که تبدیل به یک جنگ خونین داخلی شد. قطر، عربستان سعودی و چندین کشور عربی دیگر از گروه‌های مخالف مسلح که در تلاش برای سرنگونی اسد بودند حمایت کردند و اسد از سوی ایران، روسیه و شبه نظامیان وابسته به تهران مورد حمایت قرار گرفت.

اکنون چرا اجازه ورود دوباره سوریه به اتحادیه عرب داده می شود؟

پس از سال‌ها بن بست در جنگ، دولت اسد کنترل امنی بر اکثر نقاط کشور به ویژه بر اکثر مناطق شهری دارد. گروه‌های اپوزیسیون یا نیرو‌های کرد تحت حمایت ایالات متحده اکثر مناطق شمال و شرق سوریه را کنترل می‌کنند و بعید به نظر می‌رسد که به این زودی وضعیت و توازن قوا تغییر کند، اما اکنون سال هاست که آشکار شده سرنگونی نظام سیاسی اسد از سوی اپوزیسیون عملا ناممکن است.

دولت‌های عربی که احتمالا زمانی امیدوار به سقوط اسد بودند اکنون تصمیم گرفته اند که بهتر است دست به کار شده و با شخص اسد معامله کنند.

"هشام الغنام" پژوهشگر ارشد مرکز تحقیق و مطالعات اسلامی ملک فیصل می‌گوید: "ما به دنبال راه حل‌های جادویی نیستیم، اما آن چه می‌دانیم این است که وضعیت فعلی ناپایدار است. این وضعیت به جایی نمی‌رسد. ما نمی‌دانیم که درگیری چه زمانی پایان خواهد یافت و تحریم و به حاشیه راندن حکومت سوریه به ایجاد راه حلی منجر نمی‌شود".

در سالیان اخیر چندین کشور عربی به سمت برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با سوریه حرکت کردند که مهم‌ترین آن گام برداشته شده توسط امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۸ میلادی بود. اردن و سوریه مرز‌های خود را در سال ۲۰۲۱ بازگشایی کردند.

عربستان سعودی و سوریه ماه گذشته اعلام کردند که در حال حرکت برای بازگشایی سفارت‌ها و از سرگیری پرواز‌ها هستند.

زمین لرزه ویرانگر ۶ فوریه که سوریه و ترکیه را لرزاند نیز باعث تسریع روابط نزدیک شد و همدردی کشور‌های منطقه و جهان با سوری‌ها را برانگیخت. بیش از ۶۰۰۰ نفر در سوریه کشته شدند و صد‌ها هزار نفر خانه‌های خود را از دست دادند. مقام‌های ارشد کشور‌هایی که زمانی متخاصم بودند برای اولین بار در بیش از یک دهه گذشته از دمشق بازدید به عمل آورده و هواپیما‌های کمکی را ارسال کردند.

نزدیک شدن به اسد به بهانه بحران انسانی راهی کم‌تر بحث برانگیز به منظور ادامه بهبود روابط بود. عامل موثر دیگر در این میان توافق با میانجیگری چین برای برقراری مجدد روابط بین عربستان سعودی و رقیب منطقه‌ای ایران بود که آنان را تشویق می‌کند تا درگیری‌هایی مانند سوریه و یمن را کاهش دهند.

"رندا اسلیم" مدیر بخش حل و فصل مناقشه در انستیتو خاورمیانه در واشنگتن می‌گوید: "از اولویت خارج شدن خاورمیانه به خصوص سوریه از دستور کار سیاست خارجی امریکا باعث شد تا بازیگران منطقه‌ای علیرغم مخالفت واشنگتن به دمشق نزدیک شده و با اسد معامله کنند".

کدام کشورها موافق و مخالف عادی سازی رابطه با سوریه بودند؟

عربستان سعودی نقش کلیدی در فشار برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب ایفا کرد و ماه گذشته میزبان نشستی برای بحث در مورد این موضوع بود. اردن میزبان نشست دیگری در اوایل ماه جاری بود. قطر نیز نقش برجسته‌ای داشته است. پس از تصمیم روز یکشنبه برای پذیرش مجدد دمشق قطر در بیانیه‌ای اعلام کرد که "یک مانع" برای "یک اجماع عربی" وجود نخواهد داشت.

"بادر السیف" استادیار تاریخ دانشگاه کویت می‌گوید کویت عادی سازی روابط با سوریه را تایید نکرده است. او می‌افزاید: "کویت قصد دارد درک کند که شرایط و راه حل سیاسی چگونه است این که آیا انتخاباتی برگزار خواهد شد؟ آیا عذرخواهی‌ای صورت خواهد گرفت یا خیر"؟

سیف می‌گوید علیرغم این تردید‌های کلیدی ریاض به تلاش برای دمشق ادامه خواهد داد تا برای "نظم عربی قوی‌تر و یکپارچه تر" تلاش کند. یکی از انتقادات اصلی به این نزدیکی این است که اسد هیچ امتیازی برای یک توافق سیاسی به منظور حل مناقشه سوریه ارائه نداده است. بدون هرگونه قطعنامه معتبری میلیون‌ها سوری که به خارج از کشور و بسیاری از آنان به کشور‌های همسایه گریختند از بازگشت به کشورشان بیمناک خواهند بود.

چه اتفاقی در حوزه میدانی رخ خواهد داد؟

"اسلیم" می‌گوید در سطح نمادین بازگشت سوریه به اتحادیه عرب به سوری‌های مخالف اسد نشان می‌دهد که به حال خود رها شده اند و به دمشق به نشانه مهر تاییدی نشان می‌دهد که استراتژی زمین سوخته اسد در طول جنگ موثر بوده است. با این وجود، در سطح عملی در اختیار داشتن یک کرسی در اتحادیه عرب چندان قدرتمند نیست.

تحریم‌های آمریکا و اروپا احتمالا کشور‌های عربی را از سرمایه گذاری قابل توجهی در بازسازی در سوریه در آینده نزدیک باز می‌دارد. بسیاری از مردم سوریه در مناطق تحت کنترل دولت امیدوار هستند که در جریان تجارت بیش‌تر کشورشان با جهان عرب برای کمک به خنثی کردن یک بحران فلج کننده اقتصادی سود بیش تری عایدشان شود.

الغنام می‌گوید ممکن است این خواسته محقق شود. او می‌افزاید: "اگر ثبات وجود داشته باشد من معتقدم هجوم سرمایه گذاری و تجارت خلیج فارس به سوریه امکان پذیر خواهد بود. با این وجود، روابط عربستان سعودی و سوریه حتی پیش از درگیری در سوریه نیز تیره و تار بود. بنابراین، اعتمادسازی میان دو کشور زمان بر خواهد بود".

بیانیه‌ای که اتحادیه عرب پس از نشست روز یکشنبه صادر کرد حاکی از آن است که ادغام مجدد بیش‌تر سوریه به حرکت به سمت راه حل سیاسی برای رفع منازعه، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تسهیل بازگشت آوارگان سوری بستگی دارد.

"ما‌ها یحیی" مدیر مرکز خاورمیانه بنیاد کارنگی در بیروت می‌گوید که بعید به نظر می‌رسد سوریه خواسته‌های کشور‌های عربی را برآورده سازد. او می‌افزاید: "من فکر نمی‌کنم این اقدام (عضویت دوباره سوریه در اتحادیه عرب) بتواند دریچه‌های حمایت از سوریه را بگشاید".