دوراهی سرنوشت‌ساز بشار اسد
سوریه، با وجود آرامش نسبی، به بحران بزرگی دچار است. جنگ داخلی یک دهه گذشته، این کشور را به ویرانه‌ای وسیع تبدیل کرده است. نابودی زیرساخت‌های اقتصادی و عمرانی، در کنار بحران مشروعیت، موجب نارضایتی مردم سوریه می‌شود.
اعتراضات چند روز گذشته از جمله در استان سویدا، کانون دروزی‌ها، نشانه این نارضایتی است. اکنون می‌توان این پرسش را مطرح کرد که بشار اسد، در شرایط کنونی چه انتخاب‌هایی دارد؟ این یادداشت پاسخ‌‌های کوتاهی دربر می‌گیرد.
۱. رئیس‌جمهوری سوریه می‌تواند در برابر اعتراضات کنونی و احتمالی آینده، به زور متوسل شود. او این روش را در سال ۲۰۱۰، هنگام شروع اعتراضات در درعا، به کار گرفت. شیوه‌ای که زمینه یک دهه جنگ داخلی را در کشور و البته دخالت‌های خارجی فراهم کرد. رویداد‌های گذشته نشان می‌‌دهد که اسد از کاربست زور، نمی‌پرهیزد. با این وجود، هرچند او فرمانروایی خشن است که در سرکوب مخالفان تردید نمیکند. اما احمق نیست. اسد می‌داند فرمانروایی زورمندانه بر کشوری ویران و مردمی ناراضی، سرخورده و خشمگین، شاید به‌طور موقت ادامه یابد، اما راهکاری پایدار نیست.
۲. گزینه دیگر اسد آن است که علاوه بر مهار اعتراضات، برای بازسازی کشورش تلاش کند؛ موضوعی که به سرمایه‌گذاری هنگفتی نیازمند است که از توان اقتصاد ویران‌شده سوریه، خارج است. رئیس‌جمهوری سوریه ناگزیر است از سرمایه‌های خارجی برای بازسازی کشورش استفاده کند. متحدان سوریه، در شرایطی نیستند که بتوانند هزینه‌های احیای اقتصادی سوریه را تأمین کنند. غربی‌ها نیز، ممکن است اسد را تحمل کنند، اما از کمک به او خودداری می‌کنند. از این رو سوریه ناگزیر است به گزینه‌هایی مانند چین، عربستان سعودی، امارات و قطر روی آورد. اینکه چینی‌ها تا چه حد مخاطرات سرمایه‌گذاری در سوریه را بپذیرند، ابهام‌آمیز است. اما اگر پکن این موضوع را بپذیرد، شرط‌‌های سیاسی برای دمشق، مطرح نمیکند. اما بعید است عرب‌ها به‌ویژه، عربستان و امارات، بدون شرایط سیاسی حاضر شوند به اسد کمک کنند. آنان به خوبی از موقعیت دشوار اسد و تنگنا‌های اقتصادی متحدان او آگاه هستند و ملاحظات خود را در قبال کمکهای اقتصادی و فنی به رئیس‌جمهوری سوریه تحمیل خواهند کرد. اگر اسد کمکهای مالی عرب‌ها را بپذیرد، موقعیت متحدانش در سوریه تضعیف خواهد شد.
۳. هرچند اسد با انتخاب‌های متنوعی روبه‌رو نیست، اما اگر در تصمیم‌گیری درنگ کند، با مشکلات غیرقابل پیش‌بینی روبه‌رو خواهد شد. یگانه راه عقلایی اسد، استفاده از کمکهای خارجی است. او اگر هوشمندانه تصمیم بگیرد، سیاست خارجی متوازنی را طراحی خواهد کرد که براساس آن بتواند منابع مالی لازم را دریافت کند، بخشی از شرایط کمک‌کنندگان را بپذیرد، همچنان برای تأمین امنیت نظامی خود به ایران و روسیه تکیه کند و به‌ویژه تهران را درباره بعضی سیاست‌های جدیدش، قانع کند. آشکار است که تدوین و اجرای این طرح، پیچیده و مشکل است. آینده نشان خواهد داد که اسد تا چه حد می‌تواند در این مسیر موفق باشد.
*کارشناس ارشد روابط بین‌الملل
