مروری بر تحولات اخیر در قره باغ

پس از انفجار یک کامیون در منطقه مین گذاری شده خوجاوند و کشته شدن چهار کارمند وزارت کشور جمهوری آذربایجان، نیروهای این کشور با حمله به خانکندی مرکز قره باغ ،این منطقه را گلوله‌باران کردند.وزارت دفاع جمهوری آذربایجان این اقدام را یک عملیات ضدتروریستی و برای خنثی کردن تحریکات گسترده ارمنستان خواند و متعهد شد که فقط به اهداف نظامی حمله خواهد کرد.در این رابطه نکات زیر می تواند مورد توجه قرار گیرد.

۱.تلاش برای آزادسازی قره باغ از سوی جمهوری آذربایجان با توجه به چند تحول اخیر قابل پیش بینی بود و کشته شدن چهار کارمند وزارت کشور جمهوری آذربایجان،فقط این روند را سرعت بخشید. باکو که پس از جنگ چهل و چهار روزه و امضای توافق آتش بس با ارمنستان در مسکو،طی هماهنگی با ترکیه برای باز کردن گذرگاه موسوم به زنگزور، برای رسیدن به نخجوان از طریق استان سیونیک در ارمنستان متمرکز شده بود، پس از مواجه شدن با مخالفت های منطقه ای از جمله موضع قاطع ایران مبنی بر مخالفت با تغییر مرزهای بین المللی،در هفته های گذشته باز کردن گذرگاه سیونیک را از اولویت خارج و بر آزادسازی قره باغ متمرکز شده است. انسداد تدریجی گذرگاه لاچین که ارمنستان را به قره باغ متصل می کرد و ارسال کمک های غذایی و بهداشتی از داخل خاک جمهوری آذربایجان برای اهالی قره باغ،حکایت از این داشت که باکو قصد دارد کار نیمه تمام خود در جنگ چهل و چها روزه را تکمیل کرده و قره باغ را در تمامیت ارضی این کشور حفظ کند.

۲. سردی روابط ارمنستان با روسیه و برگزاری رزمایش ده روزه مشترک ارمنستان با آمریکا که موجب نارضایتی روسیه از پاشینیان شد،آذربایجان را مترصد ساخت تا از این فرصت طلایی برای افزایش فشار برای آزادسازی قره باغ بهره جوید.خطای راهبردی ارمنستان این بود که نیکول پاشینیان، نخست وزیر این کشور علاوه بر بیان اینکه «وابستگی به روسیه یک اشتباه استراتژیک است» اعلام کرد که روی خود را به سمت غرب برگردانده است.این موضع پاشینیان که با نارضایتی روسیه و ذوق زدگی غرب همراه شد نشان داد که ارمنستان نسبت به روسیه بی اعتماد شده است. اظهارات گونتر فلینگر، رئیس کمیته اروپایی برای گسترش ناتو، در خصوص پیوستن ارمنستان به این پیمان نیز مشخص کرد که آمریکا و اروپا به دنبال انزوای روسیه در قفقاز و تلاش برای ایجاد مشکلی مشابه با اوکراین برای مسکو، از طریق ارمنستان هستند. پوتین رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی خود در تاریخ۲۱-۶-۱۴۰۲ در مجمع اقتصادی شرق در «ولادی‌وستوک» در توجیه بی علاقگی خود به ورود در موضوع قره باغ،گفت «رهبری ارمنستان اساساً حاکمیت آذربایجان بر قره‌باغ را به رسمیت شناخته و الهام علی‌اف اکنون مستقیما می‌گوید مسئله وضعیت قره‌باغ دیگر موضوعیت ندارد و حل شده است. رهبری ارمنستان علناً این را اعلام کرده... و این اتفاق افتاده. تصمیم ما نیست، تصمیم رهبری کنونی ارمنستان است.» این اظهار پوتین به منزله چراغ سبزی به آذربایجان برای پیشبرد اهداف خود در قره باغ بود،اگرچه وی ابراز امیدواری کرد که آذربایجان،پاکسازی قومی را در دستورکار خود قرار ندهد و این روند(آزادسازی قره باغ) به آرامی انجام شود.

۳.برگزاری انتخابات در منطقه ارمنی‌نشین قره‌باغ که طی آن نمایندگان مجلس « شاموول شاهرامانیان» را به عنوان جانشین «آراییک هاروتونیان» و رئیس دولت خودخوانده قره باغ انتخاب کرد،اقدام تحریک آمیز دیگری بود که شرایط را برای ابتکار عمل آذربایجان فراهم کرد. قره‌باغ در سطح جهانی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود و مشخص بود که این انتخابات توسط جامعه جهانی غیرقابل پذیرش است.کشورهای منطقه از جمله ایران،روسیه،ترکیه و حتی اتحادیه اروپا با این انتخابات مخالفت کردند و حتی نبیله مسرالی سخنگوی اتحادیه اروپا گفت: «اتحادیه اروپا انتخابات برگزار شده را به رسمیت نمی‌شناسد.» احتمال داده می شود که این انتخابات حتی بدون هماهنگی با دولت ارمنستان برگزار شده است.

نکته دیگر اینکه بنظر می رسد تصمیم حمله به قره باغ از سوی جمهوری آذربایجان، بطور مستقل و بدون هماهنگی با ترکیه گرفته شده است.آنکارا معمولا تلاش برای بازکردن گذرگاه سیونیک را مقدم بر آزادسازی قره باغ می دانست و با تحریک آذربایجان برای اشغال سیونیک،به دنبال استفاده از این گذرگاه و رسیدن به دریای خزر بود.اهمیت یافتن مسیر ایران برای جمهوری آذربایجان جهت رسیدن به نخجوان و اراده این کشور به تقویت این مسیر با احداث راه آهن نیز تحول جدیدی در این روند است.طبعا اولویت دادن به آزادی قره باغ از سوی جمهوری آذربایجان نمی تواند مورد علاقه آنکارا باشد و اعلام اخیر ایروان مبنی بر اینکه روند عادی سازی روابط با ترکیه به مذاکرات با آذربایجان بستگی نخواهد داشت نیز نشان می‌دهد ایروان علاقمند است از شکاف ایجاد شده بین باکو و آنکارا استفاده نماید.

موضع جمهوری اسلامی ایران در مناقشه قره باغ همواره مبتنی بر حفظ تمامیت ارضی کشورهای آذربایجان و ارمنستان،تغییرناپذیری مرزهای بین المللی و تامین حقوق ارامنه بوده است. بر این اساس جمهوری اسلامی ایران، استان سیونیک را در حیطه تمامیت ارضی ارمنستان و قره باغ را در محدوده تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان دانسته و در عین مخالفت با تجزیه آذربایجان،خواهان حفظ حقوق ارمنی های ساکن قره باغ است. در این برهه مهم نیز، ایران می تواند به عنوان یک بازیگر فعال و تاثیر گذار با اتکا به اصول منطقی خود،برای برقراری آتش بس بین دو همسایه، بازگرداندن صلح آمیز قره باغ به آذربایجان با تامین امنیت اقلیت ارمنی،ایفای نقش نماید.