در سفر امیر قطر به تهران آیا پیام جدیدی تحویل مقامات ایران شد؟
امیر قطر ظهر دیروز در رأس هیئتی بلندپایه وارد تهران شد. شیخ تمیم بن‌حمد آلثانی در بدو ورود به پایتخت مورد استقبال عباس علی‌آبادی وزیر نیرو قرار گرفت. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان در کاخ سعدآباد از امیر قطر به طور رسمی استقبال کرد. پس از این استقبال، هیئت ایران و قطر با یکدیگر دیدار کردند و سپس کنفرانس خبری مشترک مسعود پزشکیان و شیخ تمیم بن‌حمد آلثانی برگزار شد.
به گزارش جهان مانا، امیر قطر پس از پایان کار در مجموعه سعدآباد، همراه با پزشکیان به دیدار مقام معظم رهبری رفت. با توجه به روابط نزدیک دوحه و واشنگتن، زمانی که خبر ابتدایی سفر قریب‌الوقوع آلثانی به ایران مطرح شد، به‌طور طبیعی ذهن‌ها به این سمت رفت که احتمالاً امیر قطر حامل پیامی برای مقامات عالی کشورمان باشد. چراکه ۱۸ بهمن امسال، سخنگوی وزارت خارجه این کشور در گفت‌وگویی با شبکه آمریکایی فاکس‌نیوز آمادگی این کشور را برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن اعلام کرد. اما مشخص نیست پیامی به تهران آمده است یا نه.
این مسئله همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داد. ۲۹ بهمن، سیدعباس عراقچی در جمع خبرنگاران، در پاسخ به پرسشی راجع به این موضوع گفته بود: «امیر قطر برای سفر دوجانبه به تهران می‌آیند و هیچ پیامی منتقل نشده که ایشان حامل پیامی از جایی است.» ۲۸ بهمن، شبکه سعودی العربیه به نقل از مقامات دیپلماتیک اروپا مدعی شد که دولت ترامپ به دنبال مذاکرات محرمانه و مستقیم با ایران است. ادعایی که اسماعیل بقائی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نشست خبری این هفته، راجع به آن پاسخ کوتاهی به خبرنگار پرسشگر داد: «این را باید از همان طرف‌ها بپرسید.»
نشست مشترک هیئت‌های ایران و قطر
مسعود پزشکیان در نشست مشترک هیئت‌های عالی‌رتبه ایران و قطر، با بیان اینکه روابط دو کشور همواره از روندی رو به ارتقا برخوردار بوده است، اظهار داشت: «اشتراکات دینی و فرهنگی و نیز منافع مشترک پشتوانه‌ای مستحکم برای تقویت و گسترش بیش از پیش روابط تهران و دوحه است.»
رئیس‌جمهور بر ضرورت تسریع در اجرای توافقات مشترک میان دو کشور تاکید کرد و افزود: اجرای این توافقات، علاوه بر ارتقای سطح همکاری‌ها، افق‌های جدیدی پیش‌روی روابط صمیمی و دوستانه ایران و قطر ایجاد می‌کند. پزشکیان همچنین از نقش موثر و سازنده قطر در مسائل منطقه‌ای و جهانی به خصوص در برقراری آتش‌بس در غزه قدردانی کرد.
امیر قطر نیز در این نشست با ابراز خشنودی از روند رو به گسترش روابط دو کشور، خواستار انجام همه اقدامات لازم برای تسریع این روند شد و تصریح کرد: «روابط ایران و قطر از دیرباز دوستانه و صمیمی بوده و با وجود افزایش حجم این روابط در سال‌های اخیر، هنوز تا سطح مورد نظر سران دو کشور فاصله داریم.» شیخ تمیم بن‌حمد آلثانی هماهنگی و همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای ایران و قطر را سازنده و بر بستر منافع مشترک عنوان کرد و گفت: «تلاش خواهیم کرد با برگزاری منظم کمیسیون‌های مشترک همکاری‌های اقتصادی تعاملات و تبادلات دو کشور را به سطح هدف‌گذاری‌شده برسانیم.»
کنفرانس مشترک
رئیس‌جمهور ایران و امیر قطر پس از پایان دیدار دوجانبه، در یک کنفرانس خبری مشترک شرکت کردند. پزشکیان گفت: «دیدارهای مستمر مقامات دو کشور بیانگر پیوندهای مستحکم تاریخی، اقتصادی و فرهنگی و دیدگاه‌های نزدیک پیرامون مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی است. تقویت و توسعه روابط در حوزه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و امنیتی با کشورهای منطقه و همسایه سیاست کلیدی جمهوری اسلامی ایران است و در این میان دولت دوست و برادر قطر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.»
وی افزود: «در این سفر با برادرم امیر محترم دولت قطر درخصوص موضوعات دوجانبه و در راستای تامین منافع مشترک گفت‌وگو کردیم و تصمیمات خوبی در جهت توسعه و تعمیق مناسبات و گشودن مسیرهای جدید همکاری اتخاذ کردیم. جمهوری اسلامی ایران معتقد است که کشورهای منطقه می‌توانند براساس سیاست حُسن همسایگی، احترام متقابل و تعامل سازنده در جهت حفظ ثبات و امنیت در منطقه گام بردارند و مسیر همکاری مشترک را هموار کنند. در این دیدار بر حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت کشور سوریه و مشارکت همه مردم این کشور در تعیین سرنوشت خود تاکید کردیم و لازم می‌دانم از تلاش‌های میانجی‌گرانه قطر برای دستیابی به آتش‌بس در غزه و آزادسازی اُسرای مظلوم فلسطینی قدردانی کنم.»
رئیس‌جمهور کشورمان همچنین بر اتفاق نظر با امیر قطر بر ضرورت اتخاد تدابیر منسجم‌تر کشورهای اسلامی در راستای کاهش رنج مردم غزه و توقف اقدامات جنایتکارانه اسرائیل تاکید کرد. شیخ تمیم بن‌حمد آلثانی، امیرقطر نیز در این نشست خبری مشترک با ابراز خوشحالی از سفر به ایران، گفت: «این سفر در شرایطی انجام شده که منطقه ما با تحولات و چالش‌هایی روبه‌رو است و نیازمند هماهنگی و مشورت در مورد آن هستیم. سفر اخیر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به قطر فرصت خیلی مهم و خوبی بود برای اینکه بتوانیم روابط برادرانه و تاریخی بین خودمان را گسترش دهیم، روابطی که بر پایه حُسن همجواری بین دو کشور است و ما اطمینان داریم که ادامه اینگونه سفرها می‌تواند به گسترش هرچه بیشتر این روابط کمک کند.»
شیخ تمیم بیان کرد: «امروز من گفت‌وگوهایی را با جناب رئیس‌جمهور درخصوص زمینه‌های مختلف همکاری بین دو کشور داشتم و ما تاکید کردیم که باید فرصت‌های همکاری احتمالی بیشتری را بین یکدیگر به‌خصوص در زمینه‌های تجاری و اقتصادی ایجاد کنیم. ما همچنین بر اهمیت پیگیری نتایج نشست‌های کمیسیون اقتصادی مشترک بین دو کشور که اخیراً منعقد شد و افزایش حجم تبادل تجاری بین دو کشور تاکید کردیم به‌طوری‌که بتواند اهداف ما را محقق کند علاوه بر آن تاکید کردیم تا همکاری خود را در همه زمینه‌ها گسترش دهیم.»
امیر قطر ادامه داد: «ما همچنین درخصوص شرایط سختی که منطقه ما با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و درخصوص مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی که مورد اهتمام مشترک ما است گفت‌وگو کردیم. ما توافق کردیم که بهترین راه برای حل نزاع‌هایی که درحال حاضر وجود دارد گفت‌وگوهای سازنده است.»
شیخ تمیم با استقبال از رویکرد ایران درمورد توسعه و تعمیق روابط با همسایگان، گفت: «ما همچنین از تفاهم‌هایی که منجر به حمایت از استقرار و ثبات و شکوفایی در منطقه باشد حمایت می‌کنیم. مسئله فلسطین در صدر صحبت‌ها و پرونده‌هایی بود که در ارتباط با آن صحبت کردیم و ما بر لزوم پایبندی به توافق آتش‌بس در غزه تاکید می‌کنیم و معتقدیم که طرف‌ها باید به اجرای مراحل این توافق متعهد باشند و همچنین بر اهمیت اینکه کمک‌های انسان‌دوستانه به برادرانمان در غزه برسد نیز تاکید کردیم.»
وی افزود: «من امروز خدمت رئیس‌جمهور ایران تاکید کردم که کشور قطر و شرکای آن درخصوص میانجیگری برای موفقیت‌آمیز بودن این توافق متعهد هستند؛ توافقی که به نظر من گامی اساسی است برای اینکه آتش‌بس همیشگی و پایدار را در غزه شاهد باشیم و همچنین ورود کمک‌های انسان‌دوستانه را به داخل غزه بدون هیچ مانع‌تراشی تضمین کند.»
شاید قطری‌ها دنبال انتقال پیام باشند
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه، گفت: «قطر یکی از همسایگان مهم ماست و در مسائل منطقه‌ای مثل سوریه و افغانستان هم قضایای مشترکی داریم. در حوزه گاز رقابتی میان دو کشور جریان دارد و قطری‌ها بهره‌برداری بیشتری از منابع مشترک انجام می‌دهند. از جهت دیگر، قطر بعد از اسرائیل یکی از مهمترین متحدان آمریکا در خاورمیانه است. طبیعتاً با توجه به موقعیتی که دارند، شاید دنبال این هستند که پیام‌هایی را بین ایران و طرف‌های سوم جابه‌جا کنند. بالاخره آن‌ها با اسرائیلی‌ها، آمریکایی‌ها، ترک‌ها و سوری‌ها در تماس هستند. باید ببینیم که هدف دقیق از این سفر چه بوده است.»
محبعلی در پاسخ به این سوال که آیا امکان وقوع یک جنگ منطقه‌ای و تعبیر به آتش کشیده شدن منطقه آن‌ها را به رایزنی با تهران ترغیب کرده است، گفت: «طبیعی است که آن‌ها از این موضوع نگرانی داشته باشند. آن تهدیدی هم که ما مطرح می‌کنیم، بیشتر به ضرر خود ماست. وقتی در پاسخ به تهدیداتی که می‌شویم، کشورهای دوست و همسایه را تهدید می‌کنیم، طبیعی است که اگر بحرانی رخ بدهد و به آن مرحله برسیم، آن‌ها برای حفظ موجودیت خود کنار طرف مقابل می‌ایستند. مهمترین مسئله برای هر کشور ابتدا امنیت و سپس منافع ملی است. بنابراین وقتی احساس کنند این دو فاکتور مهم به خطر افتاده، هر کاری از آن‌ها ممکن است.»
محبعلی تاکید کرد: «در همین مثال، قطر را در نظر بگیرید. سرفرماندهی مرکزی آمریکا – سنتکام – در قطر قرار دارد. تمام عملیات آمریکا در خاورمیانه از شمال آفریقا تا افغانستان و از جنوب تا دریای سرخ از این کشور مدیریت می‌شود. بنابراین هر اتفاقی بین ما و آمریکا بیفتد هم از قطر هدایت می‌شود.
ما ضمن اینکه همسایه هستیم، باید به این موضوع توجه کنیم که قطر، عمان، عربستان، امارات، کویت و بحرین مهمترین متحدین آمریکا در منطقه بعد از اسرائیل هستند. علاوه بر اینکه می‌خواهند با ما رابطه خوبی داشته باشند، از بابت امنیت خود نگران هستند. زمانی این پایگاه‌ها برای مقابله با تهدید صدام در کشورهای جنوب خلیج‌فارس برپا شد اما آن‌ها در حال حاضر غیر از ایران تهدیدی برای خود متصور نیستند. علت هم‌پیمان ماندن آن‌ها با آمریکا از لحاظ نظامی، همین تهدید است.
در این میان برخی مثل امارات یک توازنی در رابطه با ایران و اسرائیل برقرار کردند. اگر درگیری نظامی بین ایران و آمریکا پیش بیاید، این کشورها در بهترین حالت بی‌طرف خواهند بود. شاید سمت طرف مقابل بایستند اما مقابل ایران نخواهند ایستاد. شاید به صورت لفظی محکوم کنند اما همانطور که خودشان را درگیر لبنان، سوریه و غزه نکردند، به طریق اولی درگیر ایران نیز نخواهند کرد. مگر اینکه از سوی ایران اقدامی صورت بگیرد که آن‌ها را مجبور به واکنش کند.»
این تحلیلگر ارشد خاورمیانه یادآور شد: «دستگاه سیاست خارجی ما باید بسیار با دقت و ظرافت پیش برود. در حال حاضر احتمال بازگشت مناسبات میان روسیه و آمریکا و پایان مسئله اوکراین وجود دارد. اگر آن مناسبات شکل بگیرد، با بسیاری مسائل دیگر نیز ارتباط پیدا می‌کند. از جمله مسئله ایران و بحران در خاورمیانه. یعنی یک سبد مذاکراتی شکل می‌گیرد. موضوع بعدی این است که ما باید تا قبل از اکتبر ۲۰۲۵ (مهر ۱۴۰۴) مسئله هسته‌ای خود را با آمریکا و اروپا به نقطه‌ای برسانیم. اگر این اتفاقات نیفتد، با توجه به تحولات خاورمیانه، ممکن است خطراتی امنیت ملی ما را تهدید کند.»
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در پاسخ به این سوال که این سفر می‌تواند ارتباطی به سفر اخیر وزیر خارجه، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور و فرستاده ویژه آمریکا به خاورمیانه به عربستان داشته باشد، اظهار داشت: «به طور طبیعی می‌تواند مرتبط باشد. در حال حاضر تحولات خاورمیانه روی میز قدرت‌ها قرار دارد و مسائل لبنان و غزه در کنار آینده این تحولات به ایران هم ارتباط پیدا می‌کند. در عراق هم دو طرف با یکدیگر درگیر هستند. این جلسه که می‌گویید، با حضور دیپلمات‌های ارشد روسیه یعنی وزیر خارجه آن کشور و مشاور سیاست خارجی پوتین برگزار شد. روابط آمریکا و روسیه هم به نوعی مربوط به ایران است.
شاید دوستان سیاست خارجی ما روی این قضیه محاسبه کرده بودند که وقتی روابط آمریکا و روسیه بحرانی است، می‌توانند از این مسئله بهره‌برداری کنند. اما اگر روابط از این حالت بحرانی خارج شود، ممکن است به دهه هشتاد برگردیم که روس‌ها در شورای امنیت از قطعنامه‌های ضدایران حمایت می‌کردند. در این شرایط، باید روابط‌مان با غرب از این حالت متشنج به وضعیت تشنج‌زدایی یا عادی تغییر پیدا کند.»
